Οι πρακτικές σχετικά με την πιθανή εξαγωγή τεχνολογιών παρακολούθησης από την Κύπρο, καθώς και οι διασυνδέσεις μεταξύ εταιρειών και προσώπων στην Ελλάδα και την Κύπρο θα είναι μεταξύ των θεμάτων που αναμένεται να τεθούν από τους ευρωβουλευτές κατά τις επαφές τους στη Λευκωσία την Τρίτη και την Τετάρτη, δήλωσε στο Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων ο ευρωβουλευτής Γερούν Λενάερς, πρόεδρος της εξεταστικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη χρήση του Pegasus και αντίστοιχων λογισμικών παρακολούθησης (PEGA).

Η επίσκεψη, η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο έρευνας για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού στην Ελλάδα, θα συνεχιστεί με σειρά συναντήσεων στην Αθήνα μέχρι την Παρασκευή.

Ο κ. Λενάερς δήλωσε στο ΚΥΠΕ ότι κατά την επίσκεψή της στην Κύπρο η αντιπροσωπεία της PEGA θα επικεντρωθεί ιδιαίτερα στο νομικό πλαίσιο για την εξαγωγή spyware και σχετικών τεχνολογιών και λογισμικού και θα ζητήσει διευκρινίσεις για το κατά πόσο η εταιρεία NSO Group έχει εξάγει προϊόντα από τη χώρα.

Είπε επίσης ότι η υπόθεση του κατασκοπευτικού βαν δεν σχετίζεται άμεσα με την έρευνα της PEGA, αφού προηγείται χρονικά των κατηγοριών για τη χρήση του Pegasus, αλλά ότι αναμένει από τους ευρωβουλευτές να θέσουν ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα θέματα παρακολούθησης στην Κύπρο.

Ο κ. Λενάερς δήλωσε επίσης ότι δεν γνωρίζει περισσότερα για τα όσα αναφέρονται σε δημοσιεύματα για διασυνδέσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων εταιρειών που δραστηριοποιήθηκαν ή δραστηριοποιύνται στις δύο χώρες, αλλά ότι η PEGA θα ζητήσει διευκρινίσεις.

Ο πρόεδρος της PEGA δήλωσε επίσης στο ΚΥΠΕ ότι χαίρεται που βλέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ασχολείται με το θέμα των παρακολουθήσεων σε επίπεδο ΕΕ, και ζήτησε να θεσπιστούν ελάχιστα πρότυπα για την ηλεκτρονική ασφάλεια σε ολόκληρη την ΕΕ, επισημαίνοντας επίσης την ανάγκη η Ευρώπη να καταστεί ηγέτης στις παγκόσμιες προσπάθειες για τη ρύθμιση του τομέα.

Έμφαση στις άδειες εξαγωγής και διασυνδέσεις με Ελλάδα και Ισραήλ

Ερωτηθείς για με την ατζέντα των συναντήσεων της αντιπροσωπείας στην Κύπρο, ο κ. Λενάερς επεσήμανε ότι η επίσκεψη συνδυάζει επαφές σε Ελλάδα και Κύπρο και διαρκεί περισσότερο από ό,τι συνηθίζεται μετά από έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σημείωσε ότι η έρευνα εντάσσεται σε διαφορετικό πλαίσιο σε κάθε χώρα, καθώς στην Ελλάδα υπάρχουν αναφορές στα μέσα ενημέρωσης «για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων και πολιτικών», ενώ στην Κύπρο το θέμα αφορά περισσότερο την έκδοση “αδειών εξαγωγής” και πως λειτουργεί η διαδικασία.

«Υπάρχουν κάποιες εταιρείες τα ονόματα των οποίων έχουν προκύψει στην έρευνα που έχουν διασυνδέσεις με την Κύπρο» πρόσθεσε, αναφερόμενος στην NSO Group και το ερώτημα για το αν δόθηκαν άδειες εξαγωγής.

Σε αυτό το πλαίσιο, είπε ο κ. Λενάερς, οι ευρωβουλευτές θα συναντηθούν την Τετάρτη με την Υπουργό Εμπορίου Νατάσα Πηλείδου και τον Υφυπουργό Ψηφιακής Πολιτικής Κυριάκο Κόκκινο, καθώς είναι «υπεύθυνοι για μέρη αυτής της νομοθεσίας» και πρόσθεσε ότι πιστεύει ότι αυτό θα είναι το «πιο σημαντικό, πιο αποτελεσματικό μέρος της επίσκεψης».

Κληθείς να σχολιάσει αντικρουόμενες αναφορές της NSO Group και της κυπριακής Κυβέρνησης σχετικά με το θέμα των αδειών εξαγωγής, ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας είπε ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της PEGA στο Ισραήλ, οι ευρωβουλευτές ζήτησαν από την εταιρεία να τοποθετηθεί σε σχέση με τα όσα αναφέρει για εξαγωγές από την Κύπρο και τη Βουλγαρία. Η απάντησή τους, συνέχισε, ήταν ότι “το Pegasus δεν είναι το μόνο προϊόν που πωλούν” και πως «έχουν μια σειρά προϊόντων».

Όπως αντιλήφθηκε την απάντηση, πρόσθεσε ο κ. Λενάερς, η εταιρεία «μπορεί να περιορίζεται στο ισραηλινό σύστημα αδειών εξαγωγής, αλλά για άλλα προϊόντα που δεν είναι το Pegasus να έχει χρησιμοποιήσει και τη Βουλγαρία ή την Κύπρο».

«Αν η κυπριακή Κυβέρνηση λέει ότι δεν δόθηκε άδεια εξαγωγής για κανένα απολύτως προϊόν της NSO Group, τότε νομίζω ότι υπάρχει μια ασυνέπεια μεταξύ αυτών που λέει η NSO Group και αυτών που λέει η κυπριακή Κυβέρνηση. Αν λένε πως δεν υπήρξε ποτέ άδεια εξαγωγής για κάτι όπως το Pegasus, τότε αυτό θα μπορούσε να συνάδει με αυτά που μας λέει η NSO Group» πρόσθεσε.

Για παρακολουθήσεις στην Κύπρο και την υπόθεση του κατασκοπευτικού βαν

Όσον αφορά τις κατηγορίες για παρακολουθήσεις στην ίδια την Κύπρο και κατά πόσο αυτές έχουν τεθεί υπόψη της επιτροπής, ο πρόεδρος της PEGA είπε πως αναμένει αυτά τα ζητήματα να τεθούν, ωστόσο πρόσθεσε πως εξ όσων γνωρίζει, οι κατηγορίες αυτές εμπίπτουν σε διαφορετικό πλαίσιο από αυτές που αφορούν την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πολωνία ή την Ουγγαρία.

Πρόσθεσε πως η επιτροπή έχει πληροφορηθεί και μέσω ευρωβουλευτών από διάφορα πολιτικά κόμματα σχετικά με την πιθανή χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού στις φυλακές, και είπε ότι η Κυβέρνηση έχει «δημόσια ήδη δώσει πολλές πληροφορίες γι’ αυτό», σημειώνοντας πως αναμένει το θέμα αυτό να τεθεί στους εκπροσώπους της Κυβέρνησης από μέλη της PEGA. Επεσήμανε επίσης ότι η αντιπροσωπεία πρόκειται να συναντηθεί με τον Γενικό Εισαγγελέα την Τετάρτη, και πως αναμένει πως το θέμα θα τεθεί και σε αυτή τη συνάντηση.

Κληθείς να σχολιάσει συγκεκριμένα αν την αντιπροσωπεία θα απασχολήσει και η υπόθεση του κατασκοπευτικού βαν που δημοσιοποιήθηκε το 2019, ο κ. Λενάερς επεσήμανε ότι η υπόθεση αυτή «προηγείται κατά πολύ της εντολής για διερεύνηση του Pegasus» και ότι «δεν αφορά άμεσα την επιτροπή μας».

Ωστόσο, συνέχισε, είναι βέβαιος ότι θα υπάρξουν ευρωβουλευτές που θα θέσουν το θέμα αυτό «και από μια ιστορική σκοπιά» όσον αφορά «τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται αυτά τα θέματα στην Κύπρο».

Ευρύτερα, συνέχισε, δεδομένου ότι η PEGA διερευνά τη χρήση κατασκοπευτικών λογισμικών σε ολόκληρη την ΕΕ και όχι μόνο στις χώρες που επισκέπτεται, αυτό σημαίνει επίσης πως θα μπορούσε επίσης να εξετάσει τι έχει συμβεί στο παρελθόν, φερνοντας ως ένα παράδειγμα τη χρήση του FinFisher στη Γερμανία.

Κληθείς να σχολιάσει δημοσιεύματα που αναφέρονται σε διασυνδέσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων εταιρειών που παρέχουν κατασκοπευτικό λογισμικό σε Ελλάδα και Κύπρο, ο ευρωβουλευτής επεσήμανε ότι υπάρχει λόγος για τον οποίο η επιτροπή επισκέπτεται και τις δύο χώρες, καθώς είναι γνωστό ότι υπάρχουν διασυνδέσεις μεταξύ εταιρειών όπως η Intellexa και ατόμων όπως ο Ταλ Ντιλιάν τόσο με την Κύπρο και την Ελλάδα όσο και με το Ισραήλ.

«Θα τεθούν ερωτήματα, θα ζητήσουμε πληροφορίες για αυτές τις εταιρείες και αυτά τα άτομα που δραστηριοποιούνται ή δραστηριοποιήθηκαν και στις δύο χώρες» πρόσθεσε.

Ο κ. Λενάερς υπενθύμισε πως η PEGA έχει πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής επισκέψεις στο Ισραήλ και την Πολωνία και πρόσθεσε ότι «η συνεργασία που είχαμε τόσο από την κυπριακή όσο και από την ελληνική Κυβέρνηση, για την οργάνωση της αποστολής μας και τις συνομιλίες μας με εκπροσώπους των κρατών μελών σε επίπεδο υπουργών, έρχεται πραγματικά σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο που μας υποδέχθηκαν στην Πολωνία και ακόμη και στο Ισραήλ». Πρόσθεσε πως βεβαίως «θα πρέπει να δούμε την ατμόσφαιρα στην οποία θα γίνουν οι συναντήσεις, τις ερωτήσεις που θα τεθούν, τις απαντήσεις που θα δοθούν και τη διάθεση που θα υπάρξει για ένα σωστό δημοκρατικό διάλογο».

Ερωτηθείς για τα δημοσιεύματα στην Ελλάδα που κάνουν λόγο για διασυνδέσεις πολιτικών προσώπων με τις εταιρείες που εμπλέκονται σε παρακολουθήσεις, ο κ. Λενάερς δήλωσε ότι έχει διαβάσει τα ίδια δημοσιεύματα και μπορεί μόνο να θέσει ερωτήματα σχετικά με αυτά χωρίς να έχει πρόσθετα στοιχεία.

«Θα θέσουμε ερωτήματα για αυτό το θέμα. Θα καλέσουμε φυσικά τους δημοσιογράφους στην Ελλάδα που έχουν γράψει για ορισμένες ιστορίες, θα τους ζητήσουμε περαιτέρω διευκρινίσεις, θα ζητήσουμε από τους εκπροσώπους της Κυβέρνησης να απαντήσουν» τόνισε, προσθέτοντας ότι είναι αδύνατον να αξιολογήσει τελεσίδικα αυτά τα δημοσιεύματα από τις Βρυξέλλες.

Σχολιάζοντας την επικείμενη επίσκεψη της αντιπροσωπείας στην Αθήνα, ο πρόεδρος της PEGA είπε ότι στις επαφές της έχουν προστεθεί δημοσιογράφοι που έγραψαν τα πιο πρόσφατα ρεπορτάζ και ότι πιστεύει ότι θα έχουν μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή απόψεων με τον Έλληνα Υπουργό Επικρατείας, καθώς και με τους βουλευτές της ειδικής εξεταστικής επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους.

Ανάγκη εξέτασης του ευρωπαϊκού πλαισίου για τις παρακολουθήσεις

Ερωτηθείς ποια κενά έχει εντοπίση η διερευνητική επιτροπή όσον αφορά τη ρύθμιση των πρακτικών παρακολούθησης σε ολόκληρη την ΕΕ, ο κ. Λενάερς δήλωσε ότι το πρώτο σχέδιο έκθεσης της ευρωβουλευτή Σοφί ιντ Βελντ το οποίο θα δημοσιευτεί εκτός απροόπτου την επόμενη εβδομάδα αναμένεται να επικεντρωθεί «στους κανονισμούς εισαγωγής – εξαγωγής, τους κανονισμούς διπλής χρήσης, αν χρειάζονται επικαιροποίηση για να προβλέπουν και κατασκοπευτικό λογισμικό όπως το Pegasus».

«Πρέπει να δούμε επίσης το ευρωπαϊκό πλαίσιο που επιτρέπει τη χρήση αυτού του είδους spyware» πρόσθεσε, φέρνοντας ως παράδειγμα την περίπτωση της Ουγγαρίας όπου η PEGA θα ταξιδέψει τον Φεβρουάριο. Στην Ουγγαρία, πρόσθεσε, «η αρχή προστασίας δεδομένων της ουγγρικής Κυβέρνησης διερεύνησε περισσότερες από 200 τέτοιες περιπτώσεις και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα έγιναν σύμφωνα με το νόμο».

«Εάν στην Ουγγαρία μπορεί κανείς, σύμφωνα με το νόμο, να κατασκοπεύει κατά 200 δημοσιογράφων, ακτιβιστών και ούτω καθεξής, τότε κάτι σε σχέση με τη νομοθεσία δεν είναι εντελώς λειτουργικό» πρόσθεσε.

Όσον αφορά την κατάσταση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αναφερθηκε στις ανησυχίες που εκφράστηκαν από εμπειρογνώμονες κατά τη διάρκεια ακροάσεων της επιτροπής σχετικά με τα «τρωτά σημεία μηδενικής ημέρας (zero day vulnerabilities), τα κενά ασφαλείας στο λογισμικό και στους μηχανισμούς» και την «ακμάζουσα αγορά» που υπάρχει και στην Ευρώπη και βγάζει χρήματα από αυτές τις ευπάθειες. Πρόσθεσε ότι είναι γνωστό ότι τα κράτη μέλη δεν ενημερώνουν για αυτά τα τρωτά σημεία όταν τα εντοπίζουν ώστε να μπορούν να επιδιορθωθούν, και ότι «αντ’ αυτού τα αποθηκεύουν, θέλοντας να τα χρησιμοποιήσουν τα ίδια τα κράτη μέλη όταν τα βολεύει».

Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει διαφάνεια για την προστασία των θυμάτων παρακολούθησης, καθώς και μέτρα που να διασφαλίζουν τη δυνατότητα τους να προσφύγουν στη δικαιοσύνη, είπε.

Επεσήμανε επίσης ότι, παρόλο που η αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αφορά μόνο την ΕΕ, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ευρύτερη εικόνα, διότι «αν αρχίσουμε να ρυθμίζουμε πραγματικά αυστηρά στην ΕΕ, αλλά οι εταιρείες αυτές μετακινηθούν στο εξωτερικό και συνεχίσουν να παρέχουν τις ίδιες υπηρεσίες στον υπόλοιπο κόσμο και σε πολλά αντιδημοκρατικά καθεστώτα εκτός ΕΕ, τότε στο τέλος δεν θα έχουμε κάνει πρόοδο».

Για το λόγο αυτό, συνέχισε, οι ευρωβουλευτές εξετάζουν επίσης κατά πόσον η ΕΕ «μπορεί να πρωταγωνιστήσει σε μια παγκόσμια συμφωνία για τη ρύθμιση του τομέα των κατασκοπευτικών λογισμικών».

Απαντώντας σε ερώτηση τι μπορούν να κάνουν οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί και οι ιδιώτες που θα μπορούσαν να επηρεαστούν από τέτοιες πρακτικές, ο κ. Λενάερς είπε ότι «όσο λυπηρό και αν ακούγεται, αν μιλάμε για spyware στο επίπεδο του Pegasus, όλη η ψηφιακή δεινότητα του κόσμου δεν θα σας σώσει». Όπως τόνισε, πρόκειται για μια τόσο προηγμένη και ακριβή τεχνολογία που δεν υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει ένας καταναλωτής.

«Ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλά άλλα είδη spyware, από πολύ εξελιγμένα έως πολύ βασικά» πρόσθεσε, υποδεικνύοντας πως πρέπει να εξεταστούν ζητήματα που αφορούν τις υποχρεωτικές ενημερώσεις για κινητές συσκευές, εφαρμογές ή λογισμικό για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, ειδικά στα φθηνότερα τηλέφωνα android τα οποία δεν ενημερώνονται πλέον όταν νέα μοντέλα εισέρχονται στην αγορά. Επεσήμανε την ανάγκη προώθησης της ευαισθητοποίησης των πολιτών και την ανάπτυξη ελάχιστων προτύπων για την ανάπτυξη τεχνολογιών.

Εξέφρασε επίσης την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συνειδητοποιήσει ότι το θέμα αυτό δεν αφορά μόνο τα κράτη μέλη, αλλά πως είναι σημαντικό να υπάρξουν ενέργειες και σε επίπεδο ΕΕ. Αναφερόμενος στη νέα Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης που προωθεί η Κομισιόν, ο κ. Λενάερς επεσήμανε πως «ακόμα δεν απαγορεύεται πλήρως η χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού κατά των δημοσιογράφων, διότι υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις, αλλά πατάσσεται σε μεγάλο βαθμό».

Τόνισε ότι αυτή είναι η σωστή προσέγγιση στην οποία θα πρέπει να δοθεί συνέχεια, για να προστατευθούν όχι μόνο οι δημοσιογράφοι αλλά και άλλες ομάδες όπως οι δικηγόροι και οι ιδιώτες.