Ecce Homo. Ένας πίνακας του Τιτσιάνο που χρονολογείται στο 1570 και σήμερα, 455 χρόνια μετά…μπορούμε να δούμε πίσω από αυτόν, έναν δεύτερο πίνακα. Πρόκειται για μια ανακάλυψη που έγινε εδώ, στην Κύπρο, από τα Εργαστήρια Χαρακτηρισμού Τέχνης Ανδρέας Πίττας στο Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία και τον Πολιτισμό του Ινστιτούτου Κύπρου​​.

«Όταν μπορέσαμε πλέον να δούμε τα υλικά του κρυμμένου του πορτραίτου και να μπορούμε πλέον να το ανασυνθέσουμε σαν ένα παζλ θα έλεγα, αυτό ήταν μια μοναδική στιγμή», δηλώνει χαρακτηριστικά ο Διευθυντής Εργαστηρίων Χαρακτηρισμού Τέχνης «Ανδρέας Πίττας», Καθηγητής Ινστιτούτου Κύπρου Νικόλας Μπακιρτζής.

Το αριστούργημα του Ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης και το κρυμμένο έργο αποκαλύπτονται μέσα από την έκθεση «Αθέατο βλέμμα, ανακαλύπτοντας ένα άγνωστο έργο του Τιτσιάνο», στις Αποθήκες Παπαδάκη στη Λεμεσό. Πως όμως φτάσαμε στην ανακάλυψη;

«Το έργο είχε έρθει σε μας πριν αρκετά χρόνια, περίπου το 2018. Υπήρχε γνώση και κάποιες πρώτες παρατηρήσεις και μία έτσι πρώτη ακτινογραφία που είχε δείξει ότι υπάρχει κάποιο έργο εκεί, αλλά στη συνέχεια η διαδικασία που ακολουθήσαμε μας βοήθησε να αποκαλύψουμε με κάθε λεπτομέρεια την υλικότητα του και το μοναδικό της δουλειάς μας θα έλεγα, το πιο σημαντικό αποτέλεσμα, ήταν η ακριβής χαρτογράφηση της υλικότητας του καμβά που έδειξε και την απευθείας σχέση δύο έργων το ένα πάνω στο άλλο.»

Για την πλήρη εξερεύνηση του καμβά χρειάστηκαν χρόνια δουλειάς και η επιστράτευση προηγμένης τεχνολογίας.

«Στην αρχή δουλέψαμε στην επιφάνεια του πίνακα Ecce Homo με την χρήση ενός πολύ δυνατού μικροσκοπίου το οποίο μας επέτρεψε μέσα από τις ρωγμές του λεγόμενου κρακελαρίσματος της επιφάνειας του έργου να δούμε και να χαρτογραφήσουμε με λεπτομέρεια τα υπολείμματα των χρωστικών του κρυμμένου έργου.»

Και κάπως έτσι δημιουργήθηκε ένας «χάρτης» του έργου.

«Στη συνέχεια εφαρμόσαμε X RAY fluorescence Spectroscopy. Στην αρχή ένα μηχάνημα που ήταν αυτό που λέμε point based και με την ακτίνα του χτυπήσαμε και μετρήσαμε τις χρωστικές και τη χημική σύσταση τους στο κρυμμένο έργο και όταν πιο πρόσφατα αναπτύξαμε ένα multimodal Scanner σε συνεργασία και με τα εργαστήρια του Λούβρου στη Γαλλία, τότε μπορέσαμε πλέον να χαρτογραφήσουμε κάθε χιλιοστό της επιφάνειας του καμβά και να πάρουμε μια πλήρη καταγραφή και χαρτογράφηση των υλικών όλης της στρωματογραφίας αυτού του έργου, τόσο του πάνω έργου του, του Ecce Homo όσο και του κρυμμένου πορτραίτου.»

Πως όμως βρέθηκε κάτω από το έργο ένα άλλο, άγνωστο και εντελώς διαφορετικό;

«Εκείνο που πιστεύουμε είναι ότι για κάποιον λόγο αυτή η προσωπογραφία δεν πούλησε, δεν έφτασε ποτέ στον παραγγελιοδότη της και έτσι ο Τιτσιάνο στο πλαίσιο της καθημερινότητας στο εργαστήριο του τον ξαναχρησιμοποίησε, δεν πέταξε δηλαδή τον καμβά, τον γύρισε 180 μοίρες ανάποδα και άρχισε να ζωγραφίζει σχεδόν απευθείας πάνω στο υφιστάμενο έργο, το νέο έργο Ecce Homo.»

Αυτόν τον πρώτο πίνακα, βασισμένη πάνω στα επιστημονικά αποτελέσματα, αναδημιούργησε η εικαστικός και πρύτανης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα Ερατώ Χατζησάββα. Το πρόσωπο που απεικονίζεται, επί του παρόντος δεν έχει ταυτοποιηθεί.

«Όλη αυτή η διαδικασία είναι αποτέλεσμα χρόνων δουλειάς στο Ινστιτούτο Κύπρου στη Λευκωσία και φυσικά είναι δουλειά μιας διεπιστημονικής ομάδας, η οποία συνδυάζει από ανθρώπους από την ιστορία της τέχνης έως τη χημεία τη φυσική, τη μηχανική κλπ.»

Η αποκάλυψη και τα ευρήματα του Ινστιτούτου Κύπρου προκάλεσαν διεθνές ενδιαφέρον με την είδηση να κάνει το γύρο του κόσμου.

Διαβάστε επίσης: Διεθνή ΜΜΕ μιλούν για την αποκάλυψη σε πίνακα του Τιτσιάνο στην Κύπρο

«Είναι μια αναγνώριση του υψηλού επιπέδου της επιστήμης και της έρευνας που αναπτύσσεται στην Κύπρο. Για το Ινστιτούτο Κύπρου είναι μια μεγάλη επιτυχία που συνεχίζει και εμπεδώνει την καθιέρωσή του διεθνώς ως ένα κορυφαίο ίδρυμα ερευνητικό και ανάπτυξης ιστορίας και τεχνολογίας σε πολλούς επιστημονικούς τομείς και συγκεκριμένα στον τομέα του πολιτισμού και τις κληρονομιές.»

Η έκθεση θα παραμείνει ανοικτή μέχρι τις 10 Μαρτίου.