Τέτοιες «φρικτές συνθήκες διαβίωσης μπορούν να περιγραφούν μόνο ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση» που αντίκειται στο άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα». Ο λόγος… για τις Κεντρικές Φυλακές και τα συμπεράσματα των μελών της Επιτροπής Κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) που επισκέφθηκε το σωφρονιστικό ίδρυμα τον Μάιο του 2023.
Η διάταξη της φυλακής και οι συνθήκες διαβίωσης δεν άλλαξαν καθόλου από την τελευταία επιθεώρηση της αντιπροσωπείας της Επιτροπής στην Κύπρο το 2017, συμπεραίνει εν ολίγοις στην έκθεσή της η Επιτροπή, η οποία και δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα.
O υπερπληθυσμός των Κεντρικών Φυλακών που σε ορισμένες πτέρυγες είναι στα όρια της ασφυξίας εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αγκάθια των Κεντρικών, από το οποίο απορρέουν κι άλλα προβλήματα που έρχονται να προστεθούν στα ήδη υπάρχοντα.
Όπως διαπίστωσαν μέλη της αντιπροσωπείας, πτέρυγες όπως η 1Α φιλοξενούσε 106 άτομα όταν η χωρητικότητά της ήταν για 33, ενώ η πτέρυγα 1Β φιλοξενούσε 96 άτομα έχοντας χωρητικότητα μόνο για 35 κρατούμενους.
Η αντιπροσωπεία παρατήρησε επίσης άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα κελιά, αφού μέσα σε μόλις 5,5m2, (που δεν μπορούν να φιλοξενήσουν καν ένα άτομο) φιλοξενούσαν στριμωγμένους σαν «σαρδέλες» τέσσερις κρατούμενους, παρέχοντας τους κάτι περισσότερο από 1m2 χώρου προσωπικής διαβίωσης.
Πολλά από αυτά τα κελιά εξάλλου είχαν μια κουκέτα, στην οποία κοιμόταν ένας κρατούμενους και οι άλλοι τρεις σε στρώματα στο πάτωμα κάτω από την κουκέτα και κάτω από τα τραπέζια, αλλά και σε οποιονδήποτε διαθέσιμο χώρο μπορούσε να βρεθεί στο κελί τους.
Την ήδη βεβαρημένη κατάσταση, χειροτέρευε η έλλειψη τουαλετών στα περισσότερα από τα κελιά των Κεντρικών, κάτι που έκανε σχεδόν αδύνατη την πρόσβαση των κρατουμένων στην τουαλέτα κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Πολλοί κρατούμενοι που μίλησαν προσωπικά με μέλη της Επιτροπής Κατά των Βασανιστηρίων τους είπαν ανώνυμα ότι δεν ήθελαν να «ενοχλήσουν το προσωπικό» εν ώρα υπηρεσίας πατώντας τα κουδούνια νυκτός για να πάνε το βράδυ στην τουαλέτα, δεδομένου ότι γνωρίζουν πως υπάρχει υποστελέχωση. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, προτιμούν να ουρούν τη νύχτα σε πλαστικά μπουκαλάκια μέσα στο κελί τους, παρά να κτυπούν κουδούνια και να περιμένουν.
Άλλωστε, η αντιπροσωπεία έλαβε πολυάριθμα παράπονα ότι δεσμοφύλακες δεν ανταποκρίνονταν έγκαιρα στις ειδοποιήσεις μέσω κουδουνιού κατά τη διάρκεια της νύχτας, με τους περισσότερους κρατούμενους να προτιμούν τη λύση του μπουκαλιού, από το να περιμένουν να έρθει κάποιος σωφρονιστικός υπάλληλος να τους ανοίξει.
Ένα παράδειγμα «τέτοιων φρικτών συνθηκών», όπως τις χαρακτήρισε στην έκθεσή της η CPT, παρατηρήθηκε στην πτέρυγα 10A, στην οποία 4 κρατούμενοι μοιράζονταν ένα κελί 5,5 τ.μ., έχοντας δύο λεπτά, φθαρμένα στρώματα τοποθετημένα στο πάτωμα (ένα εν μέρει κάτω από την κουκέτα και ένα εν μέρει κάτω από το τραπέζι), χωρίς χώρο να πατήσουν στο κελί εκτός κι αναγκάζονταν να πατούν πάνω στα στρώματα αυτά. Τα συγκεκριμένα κελιά δεν είχαν τουαλέτα και στο εσωτερικό τους επικρατούσαν θερμοκρασίες άνω των 32 βαθμών Κελσίου, με την εξωτερική θερμοκρασία τον μήνα Μάιο που βρέθηκε η Επιτροπή στις Κεντρικές, να είναι στους 33 βαθμούς.
Το ίδιο σκηνικό παρατηρήθηκε από τη CPT και στις πτέρυγες 1Α και 1Β, όπου πρώην αίθουσες δραστηριότητας και τηλεόρασης, με μέγεθος 30 και 40 m2 αντίστοιχα είχαν μετατραπεί σε κελιά (κελιά 17 και 33), στα οποία φιλοξενούνταν 14 και 20 κρατούμενοι αντίστοιχα, όλοι σε κουκέτες, με διαθέσιμο προσωπικό χώρο μόλις 2m2 ανά άτομο.
Σε αυτά τα… υπερ-κελιά δεν υπήρχαν καρέκλες ή τραπέζια, μόνο κουκέτες στριμωγμένες, με μερικά κουτιά που χρησίμευαν ως ντουλάπια και μια ντουλάπα για όλους τους κρατούμενους. Επιπλέον, τουλάχιστον τρία κελιά (κελιά 31, 32 και 33) στην πτέρυγα 1Β δεν είχαν καν παράθυρο και φιλοξενούσαν τρία άτομα το καθένα, με μια κουκέτα και ένα στρώμα στο πάτωμα για το τρίτο άτομο και με κλειστή την πόρτα και την καγκελόπορτα, χωρίς να τους παρέχεται ούτε φυσικός φωτισμός, ούτε αερισμός.
Ένα άλλο κελί (κελί 16) φιλοξενούσε οκτώ συνολικά κρατούμενους και μάλιστα χωρίς κουδούνι νυκτός και χωρίς τουαλέτα, όπως άλλωστε και όλα τα υπόλοιπα στην πτέρυγα. Για τους ανθρώπους του εν λόγω κελιού, δεν υπήρχε καν η επιλογή της ειδοποίησης κάποιου σωφρονιστικού υπαλλήλου να τους ανοίξει για να πάνε τη νύχτα στην κοινόχρηστη τουαλέτα.
Δεδομένου ότι η εν λόγω πτέρυγα φιλοξενεί αρκετούς ηλικιωμένους και δεδομένης της αυξημένης ανάγκης των ανθρώπων αυτών για άμεση πρόσβαση στις τουαλέτες τη νύχτα, η κατάσταση ήταν γινόταν ακόμη πιο δύσκολη.
Στην πράξη, οι κρατούμενοι στο κελί 16 έπρεπε να χτυπήσουν τον τοίχο στο διπλανό κελί και να φωνάξουν μέσα από τον διαχωριστικό τοίχο για να πατήσουν το κουδούνι ώστε να έρθει κάποιος δεσμοφύλακας να τους ανοίξει. Ωστόσο όπως αναφέρει η CPT κάτι τέτοιο προκαλούσε αναστάτωση τη νύχτα ανάμεσα στους κρατουμένους αλλά και σχέσεις εξάρτησης, με αποτέλεσμα αρκετοί να είναι απρόθυμοι να ειδοποιήσουν και έτσι να καταφεύγουν στις αυτοσχέδιες λύσεις των μπουκαλιών.
Στην έκθεσή της η Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων επανέλαβε τη σύστασή της προς τις κυπριακές αρχές όπως ταχέως ληφθούν μέτρα για αποσυμφόρηση των κελιών και κυρίως αυτών των πτερύγων 1Α και Β, 2Α και Β, 4Α, 5, 8 και 10Α.
Τέτοια αποσυμφόρηση σημαίνει, σύμφωνα με τη CPT, ότι κελιά μεγέθους 6m2 θα χρησιμοποιούνται μόνο από έναν κρατούμενο και ότι ο χώρος διαβίωσης στα κελιά πολλαπλής χρήσης θα διαθέτει τουλάχιστον 4m2 προσωπικού χώρου σε κάθε άτομο Επιπλέον, η CPT κάλεσε τις κυπριακές αρχές να προχωρήσουν στην αύξηση της χρήσης εναλλακτικών ποινών.
Είναι άλλωστε πάγια άποψη της Επιτροπής ότι θα πρέπει να πληρούνται ορισμένα βασικά στοιχεία για να διασφαλίζεται ένα ελάχιστο πρότυπο όριο αξιοπρέπειας που να επιτρέπει την κατάλληλη μεταχείριση και φιλοξενία κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης πρόσβασης σε επαρκές καθαρό πόσιμο νερό και μια καθαρή, πλήρως λειτουργική τουαλέτα, σωστή αποχέτευση και ζεστό νερό για μπάνιο. Η πρόσβαση σε όλα αυτά θα πρέπει να είναι συνεχής, τόσο κατά διάρκεια της ημέρας όσο και κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Η CPT κάλεσε επίσης για ακόμη μια φορά τις κυπριακές αρχές να εγγυηθούν ότι όλοι οι κρατούμενοι έχουν πρόσβαση στην τουαλέτα αμέσως όταν απαιτείται, κάτι που μέχρι και την επιτόπια επιθεώρηση της αντιπροσωπείας όχι μόνο δεν υπήρχε, αλλά η κατάσταση φαινόταν να έχει επιδεινωθεί.
Η Επιτροπή επέστησε τέλος την προσοχή των κυπριακών αρχών στα λεπτομερή πρότυπα για αξιοπρεπείς συνθήκες ύπνου και διαβίωσης για τους κρατούμενους, καθώς και στη μακροχρόνια άποψή της ότι όλοι οι κρατούμενοι πρέπει να έχουν το δικό τους κρεβάτι, προσωπική ντουλάπα, διαβίωση σε χώρο με κατάλληλα έπιπλα, θέρμανση, τεχνητό και φυσικό φως, αερισμό και πρόσβαση σε καθαρό αέρα, καθώς και επαρκή προσωπικό χώρο διαβίωσης.
Κελιά χωρίς κουδούνια ή εγκαταστάσεις υγιεινής ή τουαλέτες, κελιά χωρίς παράθυρα ή κελιά με ανεπαρκή αριθμό κρεβατιών δεν εμπίπτουν σε αυτά τα βασικά πρότυπα και στα στοιχεία που συνθέτουν το απολύτως ελάχιστο πρότυπο για ένα ευπρεπές όριο μεταχείρισης κρατουμένων.
Η CPT απευθυνόμενη στις κυπριακές αρχές τόνισε για ακόμη μία φορά την ανάγκη ανάληψης επείγουσας και ταχείας δράση για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που αναφέρονται στις πτέρυγες 1Α και Β, 4 και 10Α.
